zwykła czcionka większa czcionka drukuj
szukaj

Najważniejszą rolą w teatrze jest rola... widza

Według autorki wstępu do "Publiczności (z)wymyślanej", rozwój teatru postdramatycznego wpłynął nie tylko na odmienną relację widz-scena w stosunku do teatru dramatycznego, ale przede wszystkim na zmianę statusu, funkcji i roli samego widza. Zamiast biernego odbiorcy narzuconych scenicznych sensów, widz staje się każdorazowo ich aktywnym współtwórcą. Celem autorów niniejszej pracy jest ukazanie wybranych strategii, które we współczesnej praktyce dramatopisarskiej i inscenizacyjnej kładą szczególny nacisk na kształtowanie wzajemnych relacji po obu stronach scenicznej rampy.

Książka "Publiczność (z)wymyślana" pod redakcją Agaty Dąbek i Joanny Jaworskiej-Pietury, została wydana przez Księgarnię Akademicką w serii "Interpretacje dramatu". Podtytuł pracy brzmi "Relacje widz-scena we współczesnej praktyce dramatopisarskiej i inscenizacyjnej". Książka stanowi wybór tekstów wygłoszonych podczas konferencji zorganizowanej przez UJ w marcu 2009 roku. Dwa teksty otwierające zbiór są autorstwa światowej sławy badaczy: Christophera Balme i Susan Bennett. Autorami pozostałych tekstów są w większości doktoranci UJ. Podążając za sugestią zawartą w podtytule, podstawową kwestią podejmowaną na różne sposoby przez autorów jest analiza zmian relacji widz-scena we współczesnej praktyce dramatopisarskiej i inscenizacyjnej. Problematyka odbioru w teatrze jest o tyle istotna w stosunku do innych sztuk przedstawiających, o ile proces wytwarzania i proces odbioru znaczeń dokonują się w tym samym czasie i miejscu. To właśnie dostrzeżenie wzajemnego oddziaływania aktorów i widzów w tej samej przestrzeni artystycznej zmusiło teatralnych twórców do ponownego przemyślenia roli odbiorcy, któremu tradycyjnie odmawiano udziału w kreacji teatralnych sensów.

W wstępie do "Publiczności (z)wymyślanej" Agata Dąbek podkreśla, iż w ostatnich latach zagadnienie relacji scena-widownia budzi coraz większe zainteresowanie badaczy i prowokuje do pogłębionych, wieloaspektowych dyskusji nad rolą publiczności w teatrze. Tradycyjny teatr mimetycznej reprezentacji prezentował dychotomiczny model relacji scena-widzownia, w którym widz biernie przyswajał narzucone mu sceniczne sensy. Pomimo nielicznych prób teatralnej aktywizacji widza w pierwszej połowie dwudziestego wieku (np. Brecht, Marinetti), dopiero wraz z narodzinami teatru postdramatycznego twórcy dostrzegli aktywną rolę odbiorcy w procesie współtworzenia scenicznych znaczeń. W teatrze postdramatycznym, którego głównym wyznacznikiem jest podważenie dominacji tekstu dramatycznego sprawującego nadzór nad teatralną machiną produkującą sensy, doszło do radykalnej zmiany postrzegania działań prezentowanych na teatralnej scenie. Działań, które rezygnują z imitacji, reprodukowania rzeczywistości zewnętrznej. Zgodnie z sugestią autorki wstępu, scena uwolniona z przymusu naśladowania staje się miejscem interwencji nie tylko twórców, ale przede wszystkim widzów.

Publiczność (z)wymyślana KSIĘGARNIA AKADEMICKA

Praca "Publiczność (z)wymyślana" podzielona jest na cztery części. Pierwsza, kluczowa część zatytułowana "Publiczność - aktualne spojrzenie" zawiera tekst Christophera Balme "Dramaturgia postdramatyczna i sfera publiczna" oraz Susan Bennett "Powracając do tematu wydarzenia teatralnego". Teksty te stanowią ciekawy przykład analiz sugerujących konieczność "wyjścia poza teatr". Autorzy, postulując poszerzenie zakresu analiz w obrębie paradygmatu postdramatycznego, włączają w ich obręb kategorie przestrzeni społecznej oraz teatralizację codzienności. Jest to o tyle istotne, o ile spektakle rozgrywane w tradycyjnym budynku teatralnym stają się w tej perspektywie jedynie przejawem (wcale nie najważniejszym) teatralności. Na drugą część książki pt. "Widz konstruowany" składają się teksty traktujące o zróżnicowanych strategiach odbiorczych zaprojektowanych na poziomie spektaklu (np. Forced Entertainment, teatr interkulturowy, Helmut Kajzar) oraz w warstwie tekstu (Gert Jonke).

Teksty zamieszczone w trzeciej części zatytułowanej "Widz patrzący-Widz cielesny" na różne sposoby analizują teatralne aspekty: wizualność i cielesność, które w teatrze postdramatycznym poddane zostają świadomej tematyzacji, kreującej wielowymiarową przestrzeń scenicznych sensów współtworzonych tak przez aktorów, jak i widzów. W interesującym tekście "Widz wobec obrazu. Wizualność w teatrze Krzysztofa Warlikowskiego na podstawie inscenizacji Burzy Wiliama Szekspira i Kruma Hanocha Levina" Dorota Semenowicz wprowadza za Georgesem Didi-Hubermanem kategorie widzialności, wizualności i wirtualności. Widzialność jako figuratywna przedstawialność - "organizacja wyglądów" odnosi się do elementów obrazu tworzących znaczenie. Wizualność natomiast przejawia się w jego materialności, w uobecnianiu. Oba aspekty mają udział na poziomie teatralnej produkcji/recepcji sensów.

W części czwartej, "Widz zaangażowany" znajdują się teksty, które poruszają problem społeczno-politycznego oddziaływania teatru oraz kina. Poprzez ukazanie nadawczych strategii manipulowania świadomością widza, autorzy zwracają uwagę na aspekt ideologicznego uwikłania teatru jako medium, o którym najłatwiej się zapomina.

Pomimo szerokiego spektrum zagadnień prezentowanych w "Publiczności (z)wymyślanej" stosunkowo niewiele uwagi poświęca się zapowiedzianej w podtytule relacji widz-scena we współczesnej praktyce dramatopisarskiej, kładąc szczególny nacisk na różnorodną praktykę inscenizacyjną. Moje zdziwienie pojawiło się już po lekturze samego wstępu, który w największym stopniu koncentruje się na opisie postdramatyczności w teatrze, przeciwstawiając ów paradygmat teatrowi mimetycznej reprezentacji. Brak tekstów poświęconych analizom dramatów (wyjątkiem jest tekst Moniki Wąsik "Widownia w tempie allegro non troppo,op.80. Fantazja na chór. Koncert dla dyrygenta w poszukiwaniu orkiestry Gerta Jonkego") jest zaskakujący o tyle, o ile już sam tytuł nawiązuje do znanej "sztuki mówionej" Petera Handkego z 1966 roku.

Szczątkowa obecność refleksji poświęconej praktyce dramatopisarskiej nie stanowi jednak problemu w momencie, kiedy traktujemy "Publiczność (z)wymyślaną" jako pozycję uzupełniającą do pracy "Elementy dramatu. Analizy diagnostyczne", która została wydana przez pracowników Katedry Dramatu UJ w tym samym czasie. Dopiero bowiem lektura obu książek wyczerpująco podejmuje problematykę relacji widz-scena we współczesnej problematyce dramatopisarskiej i inscenizacyjnej. Pomimo powyższej uwagi mam nadzieję, że już sama książka "Publiczność (z)wymyślana" stanie się niezwykle istotnym wkładem w dyskusję toczoną od pewnego czasu także w Polsce nad rolą widza oraz projektowanymi na poziomie przedstawienia strategiami odbiorczymi.

Magdalena Marciniak
Teatralia Kraków
8 czerwca 2010

"Publiczność (z)wymyślana"
red. Agata Dąbek, Joanna Jaworska-Pietura
Księgarnia Akademicka, Kraków 2009.

© "teatralia" internetowy magazyn teatralny 2008 | kontakt: | projekt i administracja strony: | projekt logo:
SITEMAP