"Metateatralność" a awangarda
"Mechanika cudu. Strategie metateatralne w polskiej dramaturgii awangardowej" to książka wydana przez Księgarnię Akademicką współpracującą z Katedrą Dramatu Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pozycja poruszająca zagadnienia związane ze zwielokrotnieniem rzeczywistości teatralnej stanowi zmienioną wersję pracy magisterskiej Anny R. Burzyńskiej: absolwentki teatrologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i Collegium Invisible, redaktorki "Didaskaliów", recenzentki "Tygodnika Powszechnego"1.
Ukazująca się w serii: "Interpretacje dramatu", książka Burzyńskiej składa się z trzech części. Istotę tej publikacji, czyli analizy pięciu polskich dramatów, zamieszczono w jej ostatnim fragmencie. Warto się jednak dłużej zatrzymać na otwierającej książkę, obszernej, teoretycznej części dotyczącej zjawiska "metateatralności" i "metadramatyczności". W tym członie publikacji zawarte zostały rozważania na temat problemów terminologicznych wiążących się z opisywanymi przez autorkę mechanizmami. Jednak o znaczeniu pierwszej części przesądza przede wszystkim to, że Burzyńska, korzystając głównie z literatury kręgu niemieckojęzycznego, przywołuje różne ujęcia badawcze oraz przytacza wybrane typologie odnoszące się do zjawiska "teatru w teatrze". Wśród postaci, na które się powołuje, można wymienić między innymi: Katarzynę Mroczkowską-Brand, Richarda Hornby'ego, Erikę Fischer-Lichte czy też Maxa Dessoira. Dzięki pracy Burzyńskiej, czytelnik uzyskuje wiedzę na temat zjawiska deziluzji, co, z sygnalizowanych przez autorkę względów, nie wyczerpuje wszystkich aspektów tego zagadnienia. Dodatkowo Anna R. Burzyńska przywołując dzieła autorów, takich jak Szekspir, Calderon, Brecht, Strindberg czy Gombrowicz, ukazuje zjawisko "metateatralności" jako figurę wykorzystywaną w literaturze światowej różnych epok.
Z kolei drugi człon książki posiada charakter historyczno-estetycznego przypomnienia XX-wiecznych prądów artystycznych. Burzyńska stara się naszkicować obraz epoki, który pozwalałby na umieszczenie zabiegów zwielokrotnienia rzeczywistości teatralnej w szerszym kontekście kulturowym. Przy tym wybór i zestawienie zagadnień sprawia, że część ta dla jednych czytelników może stanowić punkt wyjścia do dalszego zgłębiania wybranych aspektów ubiegłowiecznej sztuki, a dla innych (chociażby znających osiągnięcia Wielkiej Reformy Teatralnej) pozostanie przypomnieniem artystycznie ważnych zjawisk tej epoki.
W ostatniej części książki autorka prezentuje zjawisko "teatru w teatrze", poddając analizie: "Śmierć na gruszy" Witolda Wandurskiego, "Kaina" Jerzego Hulewicza, "Szóstą! Szóstą!" Tadeusza Peipera oraz "Osła i słońce w metamorfozie" i "Włamywacza z lepszego towarzystwa" Tytusa Czyżewskiego. Burzyńska skupia się na tekstach literackich, zwracając jednak uwagę na wpisane w poszczególne dramaty "wizje inscenizacyjne". Zarazem prezentując teksty, autorka publikacji stara się naszkicować charakter kierunków, z którymi poszczególni artyści byli związani (m.in. "Zdroju", Awangardy Krakowskiej). W swojej pracy wskazuje również na cechy charakterystyczne dla stylu każdego z omawianych autorów.
Po książkę Burzyńskiej warto sięgnąć z kilku powodów. Autorka w merytoryczny sposób przedstawia wybrane metody opisu zjawiska "teatru w teatrze" (swoje podejście uzasadnia zakresem prowadzonych przez siebie analiz oraz wzorcami, z których korzystali polscy autorzy). Ponadto publikację tę można traktować jako zbiór informacji dotyczących zjawiska "metateatralności". Jest to również pozycja, w której można odnaleźć analizy dramatów prezentujących różnorodny charakter polskiej dramaturgii 20-lecia międzywojennego. Oprócz tych niewątpliwych zalet, książka Burzyńskiej ma jeszcze jeden walor: została napisana w ciekawy sposób, przez co czyta się ją niemal "jednym tchem". A zatem jest to pozycja zdecydowanie godna polecenia.
Magdalena Czerny
Teatralia Śląsk
14 kwietnia 2010
1 Informacje o autorce umieszczone w książce. A.R. Burzyńska, "Mechanika cudu. Strategie metateatralne w polskiej dramaturgii awangardowej", Kraków 2005.
Anna R. Burzyńska
"Mechanika cudu. Strategie metateatralne w polskiej dramaturgii awangardowej"
Księgarnia Akademicka
Kraków, 2005.