Navigare necesse est
Skromnych rozmiarów książka pamiątkowa poświęcona Wilamowi Horzycy nie stanowi jedynie swoistego dodatku do biografii artysty czy okolicznościowej broszury informacyjnej. Wydawnictwo Teatru Narodowego postarało się, by poszerzyć jego dossier o wiele interesujących szczegółów i komentarzy ze strony znawców teatrologii.
Książkę wydano z okazji sto dwudziestej rocznicy urodzin i pięćdziesiątej rocznicy śmierci Horzycy. Nazwisko tego wybitnego twórcy powszechnie kojarzy się z epoką dwudziestolecia międzywojennego, okresu obfitującego w nowatorskie rozwiązania artystyczne i prężnie rozwijającą się wymianę myśli twórczej, przede wszystkim zaś z instytucją teatru, której był animatorem i admiratorem, per se. Autor opracowania, kulturoznawca Wojciech Dudzik, zamieszczając lakonicznie skonstruowaną notkę biograficzną redaktora "Pionu", wzbogaca jego życiorys w wykaz inscenizowanych i reżyserowanych przezeń sztuk, informacje o dorobku literackim i sprawowanej dyrekturze w rozmaitych placówkach teatralnych.
Druga część książki ma już charakter omówienia eksperckiego. Warszawski kulturoznawca wprowadza czytelnika w kuluary programu i stylu teatru Horzycy. Tu mamy okazję zasięgnąć wiedzy nie tylko o dokonaniach artystycznych adaptatora "Czarnej damy sonetów" Shawa, ale i jego preferencjach i upodobaniach w kształtowaniu rzeczywistości scenicznej swoich spektakli. By posłużyć się tu personalno-artystyczną paralelą, Horzycę można by porównać do Ryszarda Wagnera, jego teatr bowiem, podobnie jak arcydzieła muzyczne autora "Pierścienia Nibelunga", wyrastał z aspiracji romantycznego monumentalizmu i organizowania wyobraźni narodowej. Nie przypadkowo działaniom twórczym Horzycy przyświecała maksyma Plutarcha "navigare necesse est, vivere non est necesse".
Rozdział zatytułowany "Ostatnia dyrekcja Horzycy" jest skróconą wersją rozmowy Wojciecha Dudzika z Konstantym Puzyną opublikowanej w "Pamiętniku Teatralnym" z 1989 roku. Dzięki odpowiedziom znakomitego krytyka teatralnego i redaktora pism teatralnych Horzycy, poznajemy m.in. szczegóły dotyczące pracy autora "Dziejów Konrada" z aktorami, jego znajomości z Ireną Eichlerówną, ostatnich dni życia dyrektora Teatru Narodowego, który próby do swego ostatniego spektaklu przeprowadzał w szpitalu czy reakcji publiczności podczas premiery "Za kulisami", która odbyła się już po śmierci Horzycy. Uzupełnieniem wizerunku publicznego, ale i prywatnego artysty są również przywołane na kartach książki: list, który napisał do ministra kultury i sztuki Tadeusza Galińskiego (będący jednocześnie manifestacją programu Teatru Narodowego) czy wspomnienia Erwina Axera zaczerpnięte z wydanego w 1969 roku szóstego numeru "Teatru".
Całość pozycji dookreślają i nade wszystko upiększają zamieszczone fotografie pochodzące z rozmaitych spektakli wyreżyserowanych przez Horzycę przedstawień (w tym urzekające ujęcia pary aktorów z "Miłości czystej u kąpieli" wystawionej w Teatrze Narodowym w 1959 roku czy zbiorowe portrety z "Wyzwolenia"), karykatury twórcy "O dramacie" autorstwa m.in. Jerzego Zaruby czy portret wykonany pastelami przez Antoniego Gawińskiego.
Pod względem merytorycznym książka ta stanowi wiedzę w kapsułce na temat dokonań Horzycy na teatralnym polu. Przyjemność jej lektury odczują także ci odbiorcy, którzy łakną wiadomości anegdotycznych odsłaniających oblicze artysty nie tylko jako twórcy, ale i człowieka.
Anna Kołodziejska
Teatralia Śląsk
17 lutego 2010
Wydawnictwo Teatru Narodowego
"Wilam Horzyca. Ostatnia dyrekcja"
opracowanie W. Dudzik, Warszawa 2009.