"Bracia" Opryńskiego
Literatura stworzona przez Fiodora Michajłowicza Dostojewskiego jest zazwyczaj naładowana emocjami, skomplikowanymi psychologicznie postaciami, wieloma interesującymi wątkami. Z tych powodów niezwykle trudno jest zobaczyć adaptację, która przypadnie do gustu, będzie wyrazista, jednocześnie uchwyci najważniejsze wątki powieści. Janusz Opryński podjął się trudnego zadania przełożenia na język sceniczny i reżyserii "Braci Karamazow", najważniejszej pozycji rosyjskiego pisarza. W wyniku trudu podjętego przez lubelskiego artystę powstało dzieło wręcz rewelacyjne.
Opryński skupia się na kilku najważniejszych wątkach powieści, tworząc realizację spójną fabularnie, interesującą zarówno pod względem tematyki, która okazuje się nadzwyczaj aktualna, jak i bolesna dla oglądającego. Znajdujemy tu skomplikowane relacje rodzinne, miłosne intrygi, wszechobecną żądzę pieniądza oraz metafizykę w pytaniach Iwana o istnienie Boga. A w tym wszystkim kilkoro zagubionych ludzi połączonych więzami krwi.
Każdy z Karamazowów jest postacią intrygującą, zaś ich wspólna historia z morderstwem w tle jest naznaczona wielkim cierpieniem i namiętnością. Prezentują oni wachlarz indywidualności. Począwszy już od najmłodszego, a zarazem najdelikatniejszego - Aloszy, nowicjusza w zakonie, przechodzimy aż do Smierdiakowa, który chyba nie do końca świadomie dokonuje ojcobójstwa.
Dymitr kreowany przez Mariusza Pogonowskiego jest jedną z najciekawszych, a zarazem najbardziej uwikłanych w pokrętne rodzinne losy. Skonfliktowany z ojcem (wyrazista i wielowymiarowa rola Adama Woronowicza), z którym pałają uczuciem do tej samej kobiety, jest człowiekiem wybuchowym, emocjonalnie reagującym na zwroty akcji. Pogonowski bardzo świadomie korzysta z wszystkich "sztuczek" gry aktorskiej, gdy trzeba jest bardzo ekspresyjny, szybko przechodzi ze skrajności w skrajność. Jest przy tym niezwykle naturalny. Adam Woronowicz równie ciekawie prowadzi postać prostaczka, bawidamka romansującego na prawo i lewo. Jako pijaczyna wzbudza w widzu zarazem litość i obrzydzenie. Raz jest dobrodusznym, wstawionym tatuśkiem, tkliwie rozmawiającym z Aloszą, innym razem staje się bezwzględny, bezduszny w walce o majątek z innym synem. Aktor ma wrodzoną vis comica. Kolejną z męskich postaci zagranych w mistrzowski sposób jest Smierdiakow kreowany przez Jacka Brzezińskiego. Postać lokaja jest wycofana, wpisana w drugi plan czy wręcz background spektaklu. Gestykulacja, mimika i ruch aktora po scenie jest ograniczony do minimum. Mimo to - dzięki zabiegowi melorecytacji w wypowiadanych kwestiach, i dzięki zabiegom minimalizującym grę aktorską - postać przezeń kreowana najdłużej zapada w pamięć i zdaje się prawdziwym majstersztykiem. Smaczku dodaje kamienna, niewyrażająca emocji twarz. Cenię sobie szczególnie aktorów, którzy z niemalże epizodu potrafią zrobić świetną kreację.
Z kreacji kobiecych najintensywniej świeci postać Gruszeńki, kreowana przez Karolinę Porcari. Jej zmysłowa kobiecość, podkreślona kostiumem i krwiście czerwonymi ustami, jest zarazem elektryzująca, jak i czasem całkowicie ukryta. Umiejętnie gra manipulatorkę, kobietę lubieżną, uwodzi zarówno Karamazowów, jak i widza.
Reżyserowi udało się zrealizować swoje wielkie marzenie o scenie obrotowej. Pozwala ona wprowadzić wieloplanowość gry scenicznej. Z początku scenografia, wszystkie rekwizyty wraz z aktorami schowane są w swego rodzaju pudle. Później ono otwiera się, tworząc bardzo interesującą przestrzeń gry scenicznej, przedstawiając kilka pomieszczeń. Akcja dzięki temu dzieje się w kilku miejscach jednocześnie, a wszyscy aktorzy są przez cały czas trwania spektaklu na scenie. Półprzeźroczyste ściany pokazują, co dzieje się w sąsiednich pomieszczeniach. Tym samym przenikają się wszystkie rzeczywistości, jest kilka planów akcji. Scena obraca się, co zmienia punkt widzenia i akcję w inne miejsce.
Oglądając spektakl, mamy ciągłe wrażenie, że wszystkie postaci poruszają się, funkcjonują w swego rodzaju amoku, skupione są na sobie, na dotykaniu i przeżywaniu swoich osobistych porażek, dramatów. Ruch sceniczny dzięki koncepcji stworzonej przez Tomasza Bazana jest tylko pozornie chaotyczny, każda z postaci odnajduje się na scenie i ma na niej swoje miejsce, udeptane ścieżki. Znajduje swój zakątek stanowiący azyl. Zadanie Bazana było tym trudniejsze, że scena przecież kręci się niczym ruletka, a na niej trwa akcja. Ruchomość olbrzymiego koła wzmaga przekonanie, że w życiu wiele zależy od szczęścia, wszystko jest przypadkowością.
Marek Dyjak stworzył świetną, dojmującą muzykę, będącą tłem spektaklu. Pulsuje, narasta, daje wytchnienie. Jest przejmująca, momentami nieznośna. Wszystko to daje efekt zespolenia wątków w jedną, spójną i nierozerwalną całość. Pozwala także na płynne przechodzenie od jednego do kolejnego wątku.
Dwuletnia praca z "Braćmi Karamazow" przyniosła nadzwyczaj dobre efekty. Janusz Opryński organizował czytanie fragmentów sztuki przez wybitnych aktorów, a także wykłady profesora Cezarego Wodzińskiego, autora tłumaczenia wykorzystanego przy tworzeniu teatralnej adaptacji. Przez to powstało dzieło kompletne. Reżyser sprawia, że każdy z aktorów już w momencie wejścia na scenę gra mocno, wyraziście i utrzymuje ten poziom podczas całego spektaklu. Historię prowadzi ze swadą i pewnością, dając widzom trzy godziny teatru na najwyższym poziomie. Owacje na stojąco reżyser, aktorzy i realizatorzy dostali zasłużenie.
Anna Petynia
Teatralia Lublin
1 grudnia 2011
Teatr Provisorium (Lublin)
"Bracia Karamazow"
na podstawie powieści Fiodora Dostojewskiego
tłumaczenie: Cezary Wodziński
adaptacja tekstu i reżyseria: Janusz Opryński
asystent reżysera: Adam Woronowicz
ruch sceniczny: Tomasz Bazan
muzyka: Marek Dyjak
wizualizacje: Aleksander Janas
scenografia: Jerzy Rudzki, Robert Kuśmirowski
światło: Jan Piotr Szamryk
dźwięk: Jarosław Rudnicki
produkcja: Grzegorz Reske, Barbara Sawicka
występują: Tomasz Bazan, Anastazja Bernad, Jacek Brzeziński, Romuald Krężel, Łukasz Lewandowski, Mariusz Pogonowski, Karolina Porcari, Magdalena Warzecha, Adam Woronowicz, Marek Żerański
XVI Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Konfrontacje Teatralne", 14-22 października 2011 r., Lublin.