Co się stało, kiedy Czesi wzięli się za Elfriede Jelinek
Czeskie "Co się zdarzyło, kiedy Nora opuściła męża" zakończyło tegoroczne Spotkania Teatrów Narodowych w Warszawie. Utwór Jelinek postanowiono pokazać w konwencji teatru rozrywki, co znając radykalną twórczość Austriaczki, było ryzykownym krokiem.
I tym razem chyba jednak nietrafionym. Połączenie to wydaje się ciekawe, jednak ostre wypowiedzi, napisane przez Jelinek, nieco się rozmywają w połączeniu z piosenkami śpiewanymi przez chór czy frywolną grą aktorki grającej Norę. Słowa wypowiadane przez poszczególne postaci są zbitkiem sloganów, stereotypowych poglądów mówionych przez stypizowanych bohaterów. Są to proste, stanowcze zdania prezentujące klasyczny patrialchalny porządek z początku XX wieku. Położenie nacisku na ten wymiar dramatu ma na celu krytykę tego porządku, ale w jego czeskiej prezentacji ta krytyka zostaje ukryta wśród industrialnej scenografii czy wyszukanych zabiegów inscenizacyjnych. Co ciekawe, to właśnie te najbardziej rzucające się w oczy elementy spektalu - scenografia i rozwiązania sceniczne - są też najbardziej imponujące. Scenografia jest interesująca, nowoczesna, świetnie oddaje nastrój epoki z jego chłodem. Podobnie jest z ruchem scenicznym, ale wydaje się, że byłyby to środki bardziej odpowiednie przy innym tekście.
"Co się stało, kiedy Nora opuściła męża" to debiut Elfriede Jelinek, która dopisuje dalszy ciąg historii opisanej przez Henrika Ibsena w dramacie "Dom lalki". Tytułową bohaterkę spotykamy w momencie, w którym pozostwił ją norweski pisarz - gdy, zgodnie z tytułem Jelinek, opuszcza swojego męża. Robi to, bo czuje się oszukana, wykorzystana i chce stać się nowym pełnowartościowym człowiekiem. Ibsen w swojej sztuce wskazuje na nierówność społeczną i zakłamanie ludzi oraz krytykuje przestarzałe konwencje czy postawę mieszczaństwa. Nora funkcjonowała w świecie mężczyzn właśnie jako lalka, sama zachowując się nieco niepoważnie, ale była przez mężczyzn manipulowana i traktowana jako trofeum. Sprzeciwia się jednak temu, uważa, że jest warta więcej. Dzięki nowemu życiu i pracy chce zmienić się "z przedmiotu w podmiot", jak błyskotliwie mówi to już u Jelinek. W swoim pierwowzorze Nora poniękąd staje na początku drogi ku emancypacji, byśmy po niemal stu latach mogli zobaczyć jej powrót w ramiona męża.
Nie chodzi jednak o poddanie się Nory. Austriacka pisarka udowadnia, że zmienić nie powinno się jedynie samo społeczeństwo jako całość czy zasady funkcjonujące w męskim świecie. Powinna zmienić się sama kobieta jako podmiot, by stać się przedmiotem równego traktowania. To czywiście Norze się nie udaje. Tekst Jelinek odziera ze złudzień, demaskuje wszytkie wady społeczeństwa. W dramacie zawarte są słowa Ibsena, zarówno feministyczne, jak i robotnicze hasła, oraz przemówienia Mussoliniego i Hitlera. Forma jest więc radykalna, wszystko pokazane jest wprost, ale z dużą błyskotliwością. Jak widać, trudno zatem prezentować takie treści w musicalowym otoczeniu. Być może zderzenie demaskacji społecznych stereotypów z prostą, rozrywkową konwencją miało jeszcze bardziej uwypuklić treści tekstu. Niestety zagłuszyła je ostrość wypowiedzi.
Spektakle na Spotkaniu Teatrów Narodowych wybierano pod względem reprezentatywności prezentacji wobec charakteru danej sceny. W takim razie teatr z Pragi nie wydaje się być bardzo interesujący, z jednej strony stawiając na nowoczesną scenografię, z drugiej proponując mało poruszającą formę i nie do końca sprawny zespół. Warto jednak zwrócić uwagę, że wybrano bardzo ciekawy, debiutancki dramat Jelinek, który nadal zawiera w sobie wiele prawdy o społeczeństwie.
Magdalena Zielińska
Teatralia Warszawa
16 grudnia 2011
Národní Divadlo (Praga / Czechy)
Elfriede Jelinek
"Co się zdarzyło, kiedy Nora opuściła męża"
reżyseria: Michal Dočekal
scenografia: Martin Chocholoušek
kostiumy: Kateřina Štefková
dramaturgia: Daria Ulrichová
muzyka: Miloš Orson Štědroň
choreografia: Petra Hauerová
obsada:
Nora Helmer - Kateřina Winterová
Torwald Helmer - Igor Bareš
Weygang, konsul - Vladislav Beneš
pani Linde - Jaromíra Mílová
mężczyzna - Miloslav Mejzlík
Krogstad - Ondřej Pavelka
brygadzista - Petr Motloch
Anna Maria - Zdena Hadrbolcová
Ewa - Eva Vrbková
robotnica - Kateřina Petrová
minister - Alexej Pyško
szef działu personalnego / sekretarz - Luboš Veselý
sekretarka / robotnica Hana Igonda Ševčíková
premiera: 15 maja 2010 r.
Spotkanie Teatrów Narodowych, Warszawa 2011 r.