Zabójcza siła słów
"Gdybym nie spłodził córek, które mi towarzyszą, już dziś bym nie żył. One bowiem przedłużają moje życie, pielęgnują mnie, są mężczyznami, a nie kobietami, kiedy chodzi o pilnowanie mojego dobra."
Płeć społeczna, płeć biologiczna
Antygona, występując przeciwko prawu stanowionemu, porzuca swoją kobiecość. Wychodzi z ram społecznych, w których mieści się kobiecość. Tracąc kobiecość, nie staje się jednak mężczyzną. Kim więc jest i kim nie jest tragiczna postać stworzona przez Sofoklesa? Między innymi o tym pisze Judith Butler w "Żądaniu Antygony" - o gender i jego utracie. Za przykład stawiając bohaterkę tragedii, pyta, czym jest płeć społeczna, czym płeć biologiczna? Co sprawia, że odrzucamy, wyzwalamy się, tracimy naszą płciową tożsamość?
Ustawianie neuronów za pomocą słów
Butler pisze o performatywności płci i wypowiedziach performatywnych. O słowach, które wypowiedziane, kreują rzeczywistość. O tym, jak określone akty mowy ustawiają profil naszego gender. "Performatywność płci" to termin wprowadzony i mocno eksploatowany przed Butler (po raz pierwszy użyła go w książce "Uwikłani w płeć"). Oznacza on, że przynależność do płci biologicznej jest później potwierdzane wypowiedziami, które sprawiają, że jednostka wikłana jest w społeczne uwarunkowania nadające jej płeć społeczną. Antygona sprzeciwia się władzy państwowej i swój sprzeciw wyraża wprowadzając "męskie" słowa do przestrzeni publicznej. Dokonując tego aktu, stawia się na granicy obu płci.
Prawo boskie, prawo stanowione
Antygona jest bez wątpienia postacią tragiczną. Staje pomiędzy naturalną więzią rodzinną a nakazami króla. Niezależnie od podjętej decyzji konsekwencje muszą być przerażające. Wybierając rodzinę, wydaje na siebie wyrok śmierci. Zdaje sobie z tego sprawę - dlaczego więc to robi? Eksponowane przez Sofoklesa pobudki wcale nie są tak szlachetne, jak mogłoby się wydawać. Jej postawa traci na heroiczności, gdy czytamy o wyjątku, który zrobiła dla brata (ponieważ nie można go zastąpić - gdyby miała jeszcze trzech braci, prawdopodobnie nie zrobiłaby tego) i gdy myślimy o rodzinie, z której Antygona się wywodzi - kazirodczej, moralnie co najmniej niepewnej.
Autorka "Żądania Antygony" stawia wiele pytań, poddaje pod wątpliwość najbardziej zakorzenione w społeczeństwach normy i zwyczaje. A odpowiedzi szuka w starożytności. Intrygujące, choć na pewno nie dla szerokiej grupy odbiorców.
Kaja Owczarczyk
Teatralia Warszawa
7 stycznia 2011
Judith Butler
"Żądanie Antygony"
seria: Interpretacje dramatu
Wydawnictwo Księgarni Akademickiej