Przestrzeń niewoli
Domatorzy to ludzie, którzy niechętnie opuszczają swoje ulubione pomieszczenia. Z własnego wyboru większość czasu spędzają we własnych mieszkaniach, nie znajdując niczego interesującego poza nimi. Są jednak sytuacje, kiedy przebywanie w domu staje się przymusem, a przekroczenie progu jest niemożliwe. Dokumentalny spektakl moskiewskiego Teatru.doc, pod tytułem "Dwóch w twoim domu", opowiada historię człowieka, który z powodu opozycyjnej działalności był zmuszony spędzić kilka miesięcy w domowym areszcie.
Trzeba zaznaczyć, że "Dwóch w twoim domu" to produkcja, w której proces twórczy trwa nieustannie. Aktorzy grają z egzemplarzami tekstu w dłoniach, a większość scen jest statyczna, ponieważ wciąż brakuje rozwiązań inscenizacyjnych. Jednak już w tym momencie ujawnia się pewna ascetyczność. Na scenografię składają się zaledwie czarne krzesła i kilka naczyń - chociaż... to się może przecież zmienić. Koncepcja scenograficzna nie jest gotowa, podobnie jak praca nad inscenizacją.
W mieszkaniu białoruskiego poety przez cały czas przebywa dwóch ludzi - to funkcjonariusze, którzy zgodnie z prawem ingerują w oswojoną przestrzeń domu Nieklajewa i jego żony. Kuriozalna sytuacja, kiedy to nie można przekroczyć progu własnego mieszkania i wyjść na zewnątrz, staje się powodem wielu stresujących oraz komicznych wydarzeń. Takiego w pełni kontrolowanego życia nie może znieść żona artysty. Nasuwają mi się bardzo wyraźne skojarzenia z "Rokiem 1984" Georga Orwella. Jednak w tej moskiewskiej opowieści zarówno nadzór, jak i podsłuchy są jawne. Areszt domowy jest swoistym wyborem poety prowadzącego działalność opozycyjną. Jest to dla niego alternatywa więzienia. Mała przestrzeń i wciąż ci sami ludzie - są dla siebie obcy i szybko stają się wrogami (ze strony strażników nie można liczyć na żadne przyjacielskie gesty). Niemal jak w filmie "Cube" w reżyserii Vincenza Natali, szybko ujawniają się wzajemne antypatie. W pewien sposób ekstremalna sytuacja jest testem sprawdzającym charaktery oraz to, komu można zaufać. Tak naprawdę w rosyjskim spektaklu nie wiadomo, kto może być niebezpieczny. Bardzo wyraźnie widać natomiast mechanizm ograniczenia wolności poety. Artysta pozbawiony bodźców z zewnątrz zostaje tym samym odcięty od źródeł inspiracji.
Reżyser zajął się ciekawym i ważnym tematem. Niewola w najbardziej własnym i najbezpieczniejszym miejscu może być odczytana również jako brak swobody w ojczyźnie, która ogranicza obywateli poprzez likwidowanie przeciwników politycznych lub skuteczne ograniczanie ich działalności poprzez izolację. Ten kontekst przychodzi na myśl po uświadomieniu sobie, że jest to spektakl rosyjski i ta historia nawiązuje do specyfiki funkcjonowania nie tylko tego kraju, ale także Białorusi.
Warto jednak zwrócić uwagę na postawę głównego bohatera - poeta właściwie przez cały spektakl jest spokojny i z pokorą przyjmuje nadzór. Pewny siebie i szczęśliwy staje się dopiero na końcu, kiedy następuje sprzątanie domu. Zostają usunięte wszelkie ślady nadzoru - np. wyrwanie kabli podsłuchu ze ścian jest wyjątkowym gestem oswobodzenia. To "oczyszczenie" jest warunkiem rozpoczęcia życia od nowa. Pewien słuszności swoich przekonań Nieklajew postępuje zgodnie z zasadą, która patronowała też zachowaniu głównego bohatera filmu "Metropia" w reżyserii Tarika Saleha: "Jeśli nie będziesz wolny we własnej głowie, to nigdzie nie będziesz". Główny bohater tego filmu wewnętrznie nie zgadza się na odgórne sterowanie myśleniem, a w konsekwencji życiem obywateli. Pielęgnuje wewnętrzną autonomię i to pozwala mu przetrwać. Doprowadza on także do zdemaskowania i zniszczenia chorego systemu pełnej kontroli jednostki, podobnie jak Nieklajew, wygrywając z absurdalną machiną władzy.
Joanna Marcinkowska
Teatralia Kraków
Nr 1 (1)
9 stycznia 2012
Teatr.doc (Moskwa, Rosja)
"Dwóch w twoim domu"
reżyseria: Mikhail Ugarov
drugi reżyser: Talgat Batalov
tekst: Elena Gremina
dokumentaliści: Talgat Balalov, Ekaterina Bondarenko, Alexander Rodionov
wideo: Andrey Stadnikov
scenografia: Viktor Fedoseev
ruch sceniczny: Alexandr Andriyashkin
asystent reżysera: Xenia Osipova
obsada: Maxim Kurochkin, Valeria Surkova, Oleg Kamenschikov, Alexey Maslodudov, Sergey Ovchinnikov, Andrey Tsisaruk
produkcja: Teatr.doc, Krakowskie Reminiscencje Teatralne, Baltic Circle Festival, Kanuti Gildi Saal, Spielart Festival, Brut Wien, Archa Theatre, International Theatre Festival Divadelna Nitra
Wsparcie: Kultur Kontakt Austria
Pokaz w ramach Festival LAB