Angielskie słowo / English word

Słowa, słowa, słowa... Mawiają, że to one stworzyły świat. Istniały nawet takie czasy, gdy stanowiły konstytutywny element teatru. Wydawać by się mogło, że tak będzie zawsze. Tymczasem twórcy sprawili widzom (i samym sobie również) niespodziankę, przesuwając wektor reżyserski.

Dramat był czynnikiem decyzyjnym, reżyserował się sam, z drobną pomocą inscenizatorów. Następnie wolność wyniosła lud na barykady, a rewolucja odwróciła hierarchię i w tym temacie. Teraz to reżyser jest panem i władcą, który wysysa z dzieła literackiego dokładnie tyle soku, ile jest mu potrzebne. Co więcej, to on decyduje, jaki smak ów nektar będzie posiadać. Potem jeszcze tylko trochę reklamy, wyrobienie swojej marki i można ruszać na podój rynku konsumentów sztuki.

W naszym kraju, który miał szczęście posiadać poetów i dramaturgów o wielkim formacie, słowo mimo wszystko jest wciąż bardzo ważnym elementem. Nie powinno się zapominać, jakie informacje są zakodowane w każdym z nich. To nie jest już tylko kwestia całej nadwyżki informacyjnej i wszystkich łączników pomiędzy postaciami dramatu a widzem / czytelnikiem. Mam na myśli kulturę. Polskie słowo w polskim dramacie ma być czynnikiem zachowującym substancję narodowej kultury.

Ma być, ale czy jest? Rozmowy, dotyczące kondycji obecnych dramaturgów, tworzących w (cudownym przecież) naszym wspólnym języku, prowadzone były, są i z pewnością będą. Nie wyniknęło z nich jeszcze nic szczególnie konstruktywnego, a trzeba przecież na jakimś słowie dramatycznym jednak pracować. Z czystym sumieniem można drążyć dzieła Szekspira, tam zawsze znajdzie się jeszcze dodatkowy poziom możliwej interpretacji. Nim samym - mimo wszystko - repertuar teatru ciężko jest zapełnić. Tłumaczymy, zatem dzieła, tłumaczymy rzec by można z dużym zaangażowaniem. Dzieła niemieckich brutalistów, opadają łagodnie, nie szokując już opinii publicznej. Gorzej, chociaż dosięgają niemal poziomu zgnilizny emocjonalnej, raduje niektórych język, zamiatający chodniki biedniejszych dzielnic. Drążymy jeszcze rynek literatury rosyjskiej, licząc na odnalezienie następcy Czechowa. Rynek angielski i amerykański również stał się miejscem połowów. Tutaj moim zdaniem pojawia się zasadniczy problem. Teatry zza oceanu, różnią się przecież od naszych europejskich budynków, ale przede wszystkim od całej struktury teatru jako instytucji. Odmienne są w swojej estetyce, fundującej widzom dziwny twór, zawieszony gdzieś pomiędzy marnej jakości eksperymentem, a czymś niegodnym porównania z cudami techniki stosowanymi na Broadway'u. Możliwe oczywiście, że tam owa "nijakość" nie jest dla nikogo znaczącym problemem. Nie można mieć przecież wszystkiego (albo kino albo teatr). Niestety, wydaje mi się, że coś z bezcelowości słowa przedostało się również do ówczesnej dramaturgii angielskiej. Skoro muzyczne legendy i rewelacje krążą pomiędzy nimi, skoro filmowi aktorzy emigrują licząc na siłę swojego akcentu, to dlaczego nie może być tak samo z tematyką i esencją teatru?

Zaskoczył mnie spektakl "Osama bohater", pióra - czy może raczej pliku tekstowego - Dennisa Kelly'ego (polski przekład - Jacek Poniedziałek). Nie każde jednak zaskoczenie nosi w sobie pozytywne emocje. W tym wypadku było to głównie rozdrażnienie i zdenerwowanie. Najciekawszy momentem przedstawienia, wzbudzającym jakiekolwiek zainteresowanie był samochód, unoszący się na sznurkach, swoją drogą bardzo zagadkowych w swej konstrukcji (choć doskonale widocznych). Znajdował się parę metrów nad sceną, dość blisko głów aktorów, zatem nic dziwnego, że pobudzał nieco poziom wyobraźni techniczno-motoryzacyjnej. Błędem i niedopatrzeniem byłoby obarczać całą winą aktorów, próbujących w jakiś sposób "ugryźć" ten spektakl. Starali się wyskoczyć z matrycy symultanicznie rozgrywających się scen / epizodów. Połączone były one nićmi najgorszego gatunku i daleko im od głębszego sensu. Szczytem eksperymentalnej bezsensowności jest ostania scena, gdzie bohaterowie nagle odseparowując się od siebie, wygłaszają w stronę publiczności monologi różnej treści. Różnej, dziwnej treści, należałoby dodać. Przypominać miały być może o tym, jak multikulturowe są angielskie lądy. Dla nas Słowian, tak lubiących zamykać się w swojej własnej, ciasnej puszce kulturalnej, nic specjalnego nie wynika z tego zagmatwania sensów. Na całe szczęście, problem terroryzmu nie dotknął nas aż tak silnie i głęboko. Może na tym polega granica, utrudniająca przedostanie się tego tekstu do naszej wyobraźni i do naszych serc. Nie sposób wzbudzić uczucia katharsis czymś znanym tylko z telewizora, Internetu i gazet.

Proszę, poszukajmy inspiracji w miejscu nam bliższym, nie jedźmy do Afryki po fabułę nowego dramatu. Nie twórzmy też komedii wg wzorca sitcomu. Wracajmy do źródeł, do polskich źródeł - polskiego słowa!

Olga Chwiłowicz
Teatralia Łódź
2 marca 2009

Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi
Dennis Kelly
"Osama bohater"
przekład: Jacek Poniedziałek
opieka reżyserska: Waldemar Zawodziński
scenografia: Maciej Chojnacki
opracowanie muzyczne: Rafał Kowalczyk
reżyseria światła: Krzysztof Sendke
asystent scenografa: Ryszard Warcholiński
asystent reżysera: Alicja Ćwiklińska
obsada: Ewelina Gnysińska, Radosław Osypiuk, Matylda Paszczenko, Mariusz Siudziński, Michał Staszczak
premiera: 6 czerwca 2008 r.

© "teatralia" internetowy magazyn teatralny 2008 | kontakt: | projekt i administracja strony: | projekt logo: