"Zbudowaliśmy wolną scenę dla współczesnego życia"1
"Sztuka naszych czasów obejmuje swoimi ramionami wszystko, co żyje: naturę i społeczeństwo. Właśnie dlatego najbardziej ścisłe i subtelne relacje łączą ją ze współczesnym życiem i każdy, kto chce zrozumieć współczesną sztukę, musi tak samo starać się przeniknąć współczesne życie w tysiącu jego przemiennych kształtów, w jego splecionych i sprzecznych instynktach. Standardowym hasłem nowej sztuki, wypisanym złotymi literami przez przodujące umysły, jest słowo: Prawda(...)".2
Powyższe słowa stanowią fragment manifestu Otto Brahma - krytyka oraz reżysera teatralnego, propagatora twórczości Emila Zoli, Henryka Ibsena i naturalistów. Walczący z tradycyjnym modelem teatru, Brahm stanął na czele stowarzyszenia, którego celem było granie zamkniętych, zatem nieobjętych cenzurą spektakli dla wybranej widowni. 120 lat temu, 28 września 1889 roku, Ibsenowskimi "Upiorami" zainaugurowano działalność berlińskiej "Wolnej Sceny" - Freie Bühne.
Otto Brahm
Wzorem i inspiracją dla niemieckiej sceny był naturalistyczny "Teatr Wyzwolony" (Théâtre Libre) André Antoine'a. W przeciwieństwie do Antoine'a Brahm współpracował z wykwalifikowanym zespołem, który tworzyli między innymi zawodowi aktorzy oraz reżyserzy. Zespół Freie Bühne poprzez odrzucenie stereotypowych postaci, tyrad oraz patetycznych deklamacji i gestów, chciał zaprezentować wnikliwy obraz człowieka. Artystycznym celom służyć miała obserwacja zwykłych ludzi i wynikający z niej realizm psychologiczny. Ważną kwestią okazała się również zmiana stylu gry. Brahm, odrzucając klasyczny styl aktorski, proponował powrót do rozwiązań stosowanych przez Josepha Talmę, czyli do ograniczenia deklamatorstwa, wydobycia znaczeń słów kosztem metrum oraz nawiązania kontaktu z partnerem gry.3
Podstawę repertuaru Freie Bühne stanowiły dramaty Henryka Ibsena, Augusta Strindberga, Gerharta Hauptmanna oraz Hermanna Sudermanna. Dla dziejów teatru ważne było nie tylko pierwsze przedstawienie "Wolnej Sceny". Równie istotnymi, a może nawet ważniejszymi, okazały się inscenizacje tekstów Hauptmanna. Na uwagę zasługuje zwłaszcza premiera "Tkaczy" z 26 lutego 1893 roku. Tekst niemieckiego dramaturga objęty został policyjnym zakazem, stąd też przedstawienie mogło być grane tylko jako spektakl poranny i zamknięty. Przez widownię inscenizacja przyjęta została entuzjastycznie, a dzięki obecności krytyków uznano ją za wydarzenie przełomowe i początek nowej epoki w dziejach teatru.
Dla Otto Brahma Freie Bühne było sceną, na której w praktyce mógł sprawdzić swoje poglądy dotyczące prawdy w teatrze, dramacie i grze aktorskiej. Dla ówczesnej niemieckiej publiczności berlińska scena stała się miejscem spotkania z najnowszą dramaturgią.
Magdalena Czerny
Teatralia Śląsk
28 września 2009
1 Cyt. Za: Styan, J.L., Współczesny dramat w teorii i scenicznej praktyce, Wrocław 1995, s. 52.
2 Cyt. Za: Styan, J.L., dz. cyt., s. 52.
3 Tamże, s. 53.
Bibliografia:
M. Esslin, Teatr modernistyczny 1890-1920, w: Historia teatru, pod red. J. R. Brown, Warszawa 2007.
M. Leyko , Teatr urzeczywistnionych marzeń, czytelnia.onet.pl/0,1306126,4,do_czytania.html#_ftn20
J.L. Styan, Współczesny dramat w teorii i scenicznej praktyce, Wrocław 1995.
120. rocznica inauguracji działalności Freie Bühne.