Ewolucja performansu (Źródła teatru – wykład performatywny)
Kiedy mówimy „teatr”, aktywne w mózgu są te same neurony, które uruchamiają się, gdy ktoś inny mówi „teatr” albo gdy każe nam powiedzieć „teatr”. To zastosowanie wiedzy o neuronach lustrzanych wskazuje na obszar zainteresowań antropologa i historyka teatru, profesora Uniwersytetu Wrocławskiego Mirosława Kocura, który źródeł teatru i performansu szuka w odległych krainach geograficznych oraz, z pozoru, w odległych humanistyce dziedzinach.
Punktem odniesienia dla wykładu jest książka Kocura Źródła teatru, w której, mówiąc najogólniej, bada on procesy antropologicznego rozwoju i ewolucji człowieka. Przedstawiając swoje rozumienie performansu i człowieka-performera, odnosi się do rytualnych obrzędów i próbuje rozstrzygnąć o ich teatralno-rozrywkowym lub rytualno-transformującym charakterze. Odnosi się do przykładów balijskiego kabaretu Topeng, który towarzyszy rytuałowi oczyszczania przestrzeni dla duchów zmarłych, mających zostać poddanymi zbiorowej kremacji. Wspomina swoje spotkanie z kenijskimi Masajami, którzy za sto dolarów pokazali mu swój taniec godowy.
Jako dygresję przytacza przykład lemurów z Madagaskaru, opowiadając o godowej walce samców, dzięki któremu samica wybiera swojego partnera.
W drugiej części wykładu Kocur w telegraficznym skrócie przedstawia swoją wizję człowieka-performera. Twierdzi, że o tym zjawisku możemy mówić w odniesieniu do wydarzeń sprzed siedmiu milionów lat. Skutkiem tego, że człowiek zszedł z drzew i zaczął dostosowywać swoje ciało do innego sposobu poruszania się, jest wykształcenie się prostej postawy, a więc rozwinięcie mózgu i powstanie wspomnianych przeze mnie neuronów lustrzanych. Co więcej, Kocur uważa, że człowiek poprzez wybór warunków i stylu życia eksperymentuje z liniami ewolucyjnymi. Na dowód przytacza wyniki badań archeologów, m.in. Lee Bergera, którzy odkryli nowe gatunki ludzi (np. homo naledi).
Kocura w procesie ewolucji jednostki najbardziej interesuje ruch. Człowiek posiada układ chłodzący organizmu, pozwala on mu biegać na bardzo długie dystanse (i dzięki temu pierwotna istota ludzka była w stanie przetrwać). Traktując bieg jako rytualny performans, opowiada o Indianach Tarahumara, Fruwających Mnichach w Tybecie (którzy biegną przez trzy dni i trzy noce bez przerwy, a przygotowanie stanowi roczna izolująca medytacja). Gest, z kolei stanowi dla niego źródło języka – wiedzą to doskonale hinduskie tancerki opowieści. Potwierdzenia szuka w badaniach kognitywistycznych, które wykazują, że te same obszary mózgu odpowiedzialne są za mówienie, myślenie oraz ruch. Dzięki tym funkcjom mamy dostęp do rzeczywistości i innych ludzi. Empatia bowiem to odgrywanie, „performowanie” innych w sobie.
Wszystkich zainteresowanych tematem profesor odsyła na stronę www.zrodlateatru.pl. Tam odnaleźć można fragmenty książki, stan badań oraz bibliografię. Kocur przekonuje, że prawie codziennie dochodzi do nowych antropologicznych odkryć. Kto wie, może niedługo zrozumiemy, jak w istocie działa rytuał?
Julia Lizurek, Teatralia Kraków
Internetowy Magazyn „Teatralia”, numer 148/2015
- Krakowskie Reminiscencje Teatralne, 12-17 października 2015
Źródła teatru – wykład performatywny
prowadzenie: prof. Mirosław Kocur
Julia Lizurek, rocznik 1990. Poszukiwaczka poezji w teatrze i życiu codziennym
