Ojczyzno moja!

Wileński Międzynarodowy Festiwal Teatralny Sirenos obchodził w tym roku swoje kolejne urodziny. Organizowana od 2004 roku przez Oskaras Koršunovas Theatre OKT/Vilnius City Theatre coroczna impreza składa się z dwu paneli, w ramach których publiczność może obejrzeć najlepsze produkcje teatru litewskiego oraz wybrane spektakle twórców zagranicznych.

Główną ideą festiwalu jest prezentacja prac reżyserów (proszę zwrócić uwagę, że stawia się tutaj nacisk na specyfikę spektakli poszczególnych twórców, a nie próbuje się tworzyć na siłę pokoleń, które charakteryzowałaby – uproszczona przez uogólnienie – estetyka czy poetyka) tworzących po obaleniu muru berlińskiego. W tym roku w ramach panelu zagranicznego można było zobaczyć O krótkości życia Michaela Schrödera, Śmierć i reinkarnacja jako kowboj Rodrigo Garcii oraz O twarzy. Wizerunek Syna Boga Romeo Castellucciego (spektakl tego ostatniego można było obejrzeć podczas zeszłorocznej edycji wrocławskiego festiwalu Dialog).

Teatr litewski, chociaż zagraniczny, nie jest przecież nam odległy historycznie, kulturowo i geograficznie. A jednak nie jest w Polsce dobrze znany. Szkoda, bo mógłby stanowić świetną bazę porównawczą dla dokonań polskich twórców. Z tego prozaicznego powodu ciekawszym dla polskiego widza blokiem jest ten poświęcony miejscowym spektaklom.

Tegoroczną edycję rozpoczął Wróg ludu Henrika Ibsena w reżyserii Jonasa Vaitkusa, który od razu postawił publiczność wobec – co prawda niesformułowanego wprost, ale jednak wyczuwalnego w wielu spektaklach – motywu jednostki sytuującej się wobec zbiorowości. Reżyser starał się oddać ten problem nie tylko za pomocą dramatu. Zadbano o to także w układzie sceny: publiczność została usadzona lustrzanie względem siebie, widzowie mimowolnie sytuowali się w opozycji do kogoś. Kwestia racji, o której pisał Ibsen – rozumianej nie tylko jako łacińskie ratio, ale przede wszystkim jako podstawowa zasada demokracji – w drugiej części spektaklu została sprowadzona do przedwyborczej debaty między burmistrzem a lekarzem, wyposażonej w całą medialną obudowę (ekrany, kamery, mikrofony). Mimo tego – przed jej zakończeniem – walczący w słusznej sprawie doktor został ukazany jako tytułowy wróg, zdegradowany i wyklęty z lokalnej społeczności, pędzący jaskiniowe życie.

O stagnacji i niemożności przeprowadzenia zmian opowiadał także spektakl na podstawie tekstu Maxima Gorky’ego Na dnie w reżyserii Oskarasa Koršunovasa, oddający depresyjny charakter rozważań filozoficznych prowadzonych przy wódce w domu noclegowym, snutych wśród – w ten czy inny sposób – zdegradowanych życiowo ludzi.

Problem egzystowania w ramach wspólnoty poruszyła również Yana Ross w scenicznej adaptacji Chaosu Miki Myllyaho. Podjęła ona próbę sportretowania współczesnego nam społeczeństwa – sfrustrowanego, zabieganego i tłumiącego w sobie emocje, robiącego dobrą minę do złej gry – na przykładzie sytuacji trzech przyjaciółek (terapeutki romansującej ze swoim pacjentem, dziennikarki, która poświęca życie rodzinne, aby być na bieżąco z wydarzeniami, i nauczycielki niezgadzającej się na zamknięcie szkoły, w której pracuje). Historia osadzona została w przestrzeni wytapetowanej ofertami kawy na wynos. Kluczowym zdaje się zwrócenie uwagi na zmianę znaczenia słowa „kawiarnia”, które przestaje oznaczać miejsce służące dyskusjom, delektowaniu się kawą i spędzaniu wolnego czasu, a przekształca się w nie-miejsce, będące po prostu punktem przechodnim na drodze do kolejnego celu. Ta swoista translacja, znamienna – jak zdaje się mówić reżyserka – dla współczesności, zwraca uwagę na radykalność, ale też na zwodniczą, zewnętrzną niepozorność zmian, które – kumulowane przez lata –  stają się katastrofalne w skutkach.

Także Miranda – spektakl korzystający z tekstu Szekspirowskiej Burzy w reżyserii Oskarasa Koršunovasa – doskonale wpisuje się w ciąg rozważań na temat prawa do decydowaniu o losie mniejszości, jednostek słabszych i chorych. Przedstawienie (kilkukrotnie prezentowane już w Polsce) osadza dramat w realiach litewskiego socjalizmu, w zamkniętej przestrzeni pokoju, w którym mieszka inteligent, zniewolony przez system oraz alkoholowy nałóg, wraz ze swoją niepełnosprawną umysłowo i fizycznie córką Mirandą. Przez dość niezwykłe postawienie sprawy reżyser podkreślił, że przemoc w domowym piekiełku wcale nie musi być fizyczna.

Festiwalowa narracja nie poprzestała na podniesieniu tej kwestii. Inne spektakle poruszały problem szeroko pojętego odbioru społecznego. Tak działo się w wypadku prezentacji w wykonaniu ruchu teatralnego NO THEATRE pod tytułem Mr. Fluxus, czy szarlatani?, który sprawdzał reakcje publiczności na działania wzorowane na tych sprzed 50 lat: widowisko odbywające się w skateparku bazowało bowiem na biografii założyciela ruchu Fluxus, litewskiego Amerykanina Jurgisa Mačiūnasa.

W programie festiwalu nie zabrakło też przedstawień odbiegających formą od klasycznych wystawień. Wileński teatr Lėlė zaprezentował lalkową interpretację dramatu Guillaume’a Apollinaire’a Piersi Tyrezjasza (w reżyserii Gintarasa Varnasa) – w błyskotliwy sposób przerysowaną i naprawdę śmieszną przypowieść o równouprawnieniu, która w dzisiejszym kontekście znacznie zyskała na wyrazistości. Warto podkreślić świetne prowadzenie lalek oraz idealnie odnoszącą się do tematu i klimatu spektaklu scenografię.

Inną, choć równie oryginalną formę miało przedstawienie Psilicone Theatre Odrzuć swą duszę inspirowane opowiadaniem Oscara Wilde’a Rybak i jego dusza. Fenomen tego performansu polegał na tym, że jego twórcy posługiwali się rzutnikiem i silikonowymi postaciami umieszczonymi między dwoma szybkami wykonanymi z pleksi. Przesuwanie ich względem siebie sprawiało, że kawałki silikonu rozciągały się lub kurczyły, co wywoływało przedziwne wrażenie ruchu. Temu, co robiła autorka Auksė Petrulienė, towarzyszyły partie wokalne i instrumentalne wykonywane na żywo. W ten sposób artyści nawiązywali do tradycji kina niemego – z tą różnicą, że obraz tworzony był na bieżąco i w kolorze.

Ważny element spektakli prezentowanych na festiwalu stanowiła szeroko rozumiana improwizacja. Skłonność do puszczania występujących samopas na żywioł za każdym razem się opłaciła. W adaptacji posągowego Juliusza Cezara Williama Szekspira w reżyserii Artūrasa Areima akcja dramatu przeniesiona została w przestrzenie biurowo-gabinetowe. W tej interpretacji bohaterowie – obojętnie, czy pili kawę, znieważali się nawzajem czy budzili na kacu – zawsze ubrani byli w garnitury, a śmierć Cezara była konsekwencją nabicia go na nożyczki przez Brutusa. Co więcej, ostatnia część spektaklu była (dosłownie!) spuszczeniem aktorów ze smyczy tej sztywnej konwencji: na zsuniętych biurkach uprawiali wolną amerykankę – jakby przy wtórze wyświetlanych na ekranach walk współczesnych gladiatorów (KSW), śpiewali piosenki Beatlesów, krzyczeli „fuck this kind of theatre!”, a tym samym osobiście decydowali, kiedy przedstawienie się skończy.

Nieco inne zastosowanie improwizacja znalazła w Wygnaniu, trzecim spektaklu w reżyserii Koršunovasa prezentowanym w ramach festiwalu Sirenos. Warto podkreślić, że litewskie słowo išvarymas, które jest tytułem dramatu Mariusa Ivaškevičiusa, oznacza także (rozumiane fizjologicznie) wydalenie. Przejmująca historia Litwina emigrującego do Londynu w poszukiwaniu pracy odnosi się do każdego z tych znaczeń. Główny bohater (rewelacyjny Ainis Storpirštis) po opuszczeniu kraju zostaje bez środków do życia, odrzucony przez kochankę, stłamszony przez brak zrozumienia dla swoich upodobań muzycznych, a gdy znajduje w końcu godne miejsce w angielskim społeczeństwie – ma żonę i pracę – zaczyna paradoksalnie odczuwać brak przynależności do jakiegokolwiek narodu, wreszcie traci najlepszego przyjaciela, a na koniec – życie. Wytracanie się, o jakim we wzruszający, choć wcale nietkliwy sposób opowiada reżyser, nie stroniąc przy tym od epizodów humorystycznych, zdaje się konsekwencją wysiłku wkładanego w improwizację rozumianą nie tylko jako środek przekazu artystycznego (w tym spektaklu także wykorzystanego), ale przede wszystkim jako organizowanie sobie życia i miejsca do życia w zależności od sytuacji.

Wileński festiwal Sirenos przedstawił swojej publiczności różnorodny repertuar – zarówno jeśli chodzi o formę i temat, jak i budzone przez nie refleksje. Przede wszystkim raz jeszcze należy podkreślić maestrię, z jaką twórcy operowali nastrojem w swoich spektaklach. Sirenos z pewnością jest wydarzeniem wartym polecenia dla praktyków turystyki teatralnej. Za rok w Wilnie znów zawyje syrena, która nawołuje, choć nie zawodzi.

Joanna Żabnicka, Teatralia Poznań

Internetowy Magazyn „Teatralia” nr 36/2012

Wileński Międzynarodowy Festiwal Teatralny Sirenos

26 września – 6 października 2012 r., Wilno (Litwa)

 

Narodowy Teatr Dramatyczny (Wilno)

Henrik Ibsen

Wróg ludu

reżyseria: Jonas Vaitkus

scenografia: Juratė Paulėkaitė

kostiumy: Jolanta Rimkutė

muzyka: Raminta Šerkšnytė

video: Ville Hyvönen

obsada: Dainius Gavenonis, Viktorija Kuodytė, Dalia Michelevičiūtė, Gabrielė Malinauskaitė, Eglė Prakaitaitė, Marcelė Zikaraitė, Dainius Jankauskas, Julius Paškevičius, Vytautas Anužis, Juozas Budraitis, Vytautas Rumšas, Tadas Montrimas, Arūnas Sakalauskas, Paulius Tamolė, Edgar Bechter, Martynas Nedzinskas, Remigijus Bučius, Rimantas Bagdzevičius, Darius Meškauskas, aktorzy i obsługa teatru

premiera: 11 listopada 2011 r.

 

Wileński Teatr Lalek “Lėlė” 

Guillaume Apollinaire 

Biust Tyrezjasza

scenariusz i reżyseria: Gintaras Varnas

scenografia: Julija Skuratova

muzyka: Vidmantas Bartulis

projekt lalek i video: Džiugas Katinas

oświetlenie: Vilius Vilutis, Vytautas Jančiauskas

obsada: Karolis Algimantas Butvidas, Elzė Gudavičiūtė, Imantas Precas, Sigita Mikalauskaitė, Indrė Liutkevičiūtė, Dainius Tarutis, Vainius Sodeika, Dovydas Stončius, Marius Repšys, Martynas Nedzinskas

premiera: 15 marca 2012 r.

 

Narodowy Teatr Dramatyczny (Wilno)

Mika Myllyaho 

Chaos

reżyseria: Yana Ross

scenografia: Marijus Jacovskis

kostiumy: Jolanta Rimkutė

muzyka: Antanas Jasenka

video: Eglė Eigirdaitė

obsada: Jolanta Dapkūnaitė, Algirdas Gradauskas, Dalia Michelevičiūtė, Arūnas Sakalauskas, Rimantė Valiukaitė, Toma Vaškevičiūtė

 premiera: 7 października 2011 r.

 

Teatr Psilikono (Wilno)

Odrzuć swą duszę (na podstawie Rybaka i jego duszy Oscara Wilde’a)

pomysł, reżyseria i wykonanie: Auksė Petrulienė

muzyka na żywo: Choco Jazz (Chorwacja)

premiera: 27 września 2012 r.

 

OKT/ Wileński Teatr Miejski

Miranda (na podstawie Burzy Williama Szekspira)

reżyseria: Oskaras Koršunovas

scenografia: Dainius Liškevičius

kostiumy: Aleksandras Pogrebnojus

muzyka: Antanas Jasenka

choreografia: Edita Stundytė

obsada: Povilas Budrys, Airida Gintautaitė

premiera: 11 lipca 2011 r.

 

No Theatre (Wilno)

Mr Fluxus, albo Szarlatani?

reżyseria: Vidas Bareikis

scenografia: Paulė Boculaitė, Paulius Kisielis

kostiumy: Liuka

muzyka: Vidas Bareikis

dźwięk: Tomas Ždanavičius

oświetlenie: Julius Kuršys

obsada: Ainis Storpirštis, Aldona Vilutytė, Indre Lencevičiūtė, Monika Alseikaitė, Jonas Tertelis, Elzė Gudavičiūtė, Dovydas Stončius, Simonas Storpirštis, Dainius (Dynia) Tarutis, Eglė Špokaitė Musicians: Donatas aka Frykas aka Aliensas Bielunskis, Josh McLung, Pranas Dapšauskas, Jurgis Dapšauskas

premiera: 20 lutego 2012 r.

 

OKT/ Wileński Teatr Miejski

William Shakespeare 

Juliusz Cezar 

reżyseria i scenografia: Artūras Areima

muzyka: Paulius Ignatavičius

obsada: Tomas Stirna, Tadas Gryn, Tomas Rinkūnas, Daumantas Ciunis, Tomas Kliukas, Paulius Ignatavičius

premiera: 14 września 2012 r.

 

Narodowy Teatr Dramatyczny (Wilno)

Marius Ivaškevičius

Wygnanie

reżyseria: Oskaras Koršunovas

scenografia: Gintaras Makarevičius

kostiumy: Agne Jagelavičiūtė

muzyka: Saulius Prūsaitis

obsada: Ainis Storpirštis, Vytautas Anužis, Marius Repšys, Monika Vaičiulytė, Toma Vaškevičiūtė, Oneida Kunsunga, Martynas Nedzinskas, Elzė Gudavičiūtė, Miglė Polikevičiūtė, Gintarė Sabaliauskaitė, Monika Bičiūnaitė, Tadas Gryn, Arūnas Sakalauskas, Paulius Ignatavičius, Irmantas Jankaitis, Vitalija Mockevičiūtė, Rimantė Valiukaitė, Marius Čižauskas, Algirdas Dainavičius, Arūnas Vozbutas, Jolanta Dapkunaitė, Neringa Bulotaitė, Daumantas Ciunis, Ramutis Rimeikis, Remigijus Bučius, Mindaugas Jusčius, Dovydas Stončius, Algirdas Gradauskas

wykonanie muzyki na żywo: Saulius Prūsaitis, Laimonas Jančas, Kęstutis Pavalkis, Paulius Adomėnas, Gediminas Augustaitis

premiera: 22 grudnia 2011 r.

 

OKT/ Wileński Teatr Miejski

Maxim Gorki 

Na dnie

reżyseria: Oskaras Koršunovas

scenografia: Dainius Liškevičius i Oskaras Koršunovas

kostiumy: Agnė Kuzmickaitė

muzyka: Antanas Jasenka

obsada: Jonas Verseckas, Rasa Samuolytė, Nelė Savičenko, Julius Žalakevičius, Darius Meškauskas, Dainius Gavenonis, Darius Gumauskas, Giedrius Savickas, Tomas Žaibus, Rytis Saladžius

premiera: 22 października 2010 r.

Joanna Żabnicka - 1989, studentka filologii polskiej i wiedzy o teatrze na UAM, publikowała w "Czasie Kultury" i "ProArte".