Podszewka wyobraźni (Królowa Śniegu)

Królowa Śniegu w reżyserii Piotra Cieplaka to podróż po teatralnym i dziecięcym imaginarium. Przedstawieniem rządzi porządek psychiki małego człowieka poznającego otaczający świat. Barwna i sugestywna scenografia zaprojektowana przez Andrzeja Witkowskiego odtwarza fantazmatyczną krainę z baśni H. Ch. Andersena.

Aranżacja przestrzeni podkreślona nastrojową grą świateł i fantazyjnymi kostiumami wytwarza krainę, w której ucieleśnione dziecięce wyobrażenia ujawniają podwójny porządek. Spod wizualnej warstwy lśniących krajobrazów i feerii barw prześwituje świat społecznych norm. W spektaklu podobnie jak w baśni następuje odwrócenie perspektywy. Podróż przez krainę fantazji prowadzi dorastającą Gerdę do realnego, namacalnego świata. Dziewczynka, przemierzając drogę utkaną z metafor i symboli, spotykając antropomorficzne zwierzęta i rośliny, odkrywa prawa rządzące rzeczywistością społeczną. W konfrontacji z innymi ludźmi przeżywa okres dojrzewania. Podróż do krainy lodu nie jest opowieścią o horyzontalnym pokonywaniu przestrzeni, ale o podróży z zewnętrznych przejawów rzeczywistości (początkiem jest wielkie blokowisko, które w sztuce zamieszkują Kaj i Gerda) do wewnątrz bogatej dziecięcej psychiki, plastycznej niczym senne marzenie, którym można kierować.

Po świecie przygód i cudowności prowadzi najmłodszych widzów przewodnik narrator – w tę rolę wciela się Zbigniew Zamachowski. To on staje się figurą rodzica, który wraz z dzieckiem współtworzy opowiadaną baśń, zapewniając przy tym poczucie bezpieczeństwa. Narrator pełni funkcję pośrednika między widownią, do której bezpośrednio się zwraca, a światem przedstawionym w baśni. Postać ta wykorzystana jest również do wprowadzenia małych widzów w język teatru pełnego symboli i komunikacyjnych konwencji nie będących jedynie prostym naśladownictwem rzeczywistości. Dekonstrukcję teatralnej iluzji reżyser przeprowadza również dzięki częstym zmianom scenografii, które dokonują się na oczach widzów. Baśniowa opowieść ujęta w ramy scenicznego widowiska wprowadza najmłodszych w świat teatru, tak różny od hiperrealistycznych gier komputerowych i werystycznej telewizji.

Królowa Śniegu to spektakl niezwykle zmysłowy. Klimat przedstawienia budują trzy dopełniające się warstwy: wizualna, brzmieniowa i ruchowa. Do aranżacji przestrzeni teatralnej Piotr Cieplak wraz ze scenografem Andrzejem Witkowskim oraz autorką animacji Darią Kopeć wykorzystują całą machinę teatralną. Na scenie pojawiają się wielkie makiety: jedna z nich przedstawia blokowisko, kolejna ze scen ukazuje niebezpieczną postindustrialną przestrzeń rządzoną przez kobiecy gang. Krainy, które przemierza Gerda, materializują się dzięki sugestywnej grze świateł, plastycznemu ruchowi, przebogatym kostiumom oraz wyświetlanym na ekranie malarskim animacjom i projekcjom wideo. Magiczny ogród aranżowany jest przy pomocy ruchomych platform imitujących żywopłot, pośród niego tańczą kwiaty i rośliny ogrodowe. Kolorowe stroje, uszyte z błyszczących materiałów, współgrają z tanecznym widowiskiem, które przypomina wysmakowaną rewię. Każda z pojawiających się postaci przedstawia inny typ osobowości. Wielość rekwizytów, sposób operowania światłem oraz dynamiczny ruch pozwalają wytworzyć różne światy sceniczne: widzimy cukierkowy dwór króla i królowej w odcieniach złota i różu, mroźną krainę polarną i połyskujący kryształami lodu pałac Królowej Śniegu. Ponadto przestrzeń sceniczną współtworzy aktywna kamera, która rejestruje akcję, multiplikując ją poprzez zbliżenia wyświetlane na umieszczonym z tyłu sceny ekranie. Spektakl zrealizowany jest z rozmachem, dotyczy to zarówno scenografii, jak i świetnej gry licznego zespołu aktorskiego.

Tak jak w każdej baśni również tu pojawiają się magiczni pomocnicy, którzy sprzyjają głównemu bohaterowi. Jednym z nich jest wrona grana w spektaklu przez Tomasza Sapryka. Aktor operuje głosem, imitując dźwięki krakania, przy tym wciąż otrzepuje się z kurzu i pierza. Jego postać unosi się nad sceną za pomocą flugów. W roli narzeczonej wrony występuje Ewa Konstancja Bułhak, która w charakterystyczny sposób gra ciepłą gadatliwą służącą. Ta para zwierząt symbolizuje najniższą warstwę społeczną, narzeczona pracuje na zamku u królowej, a wrona Tomasz Sapryk jest figurą włóczęgi. Co ciekawe, w ostatniej sekwencji spektaklu reżyser w żartobliwy sposób ukazuje zmianę społeczną, wrony wjeżdżają na scenę na królewskim łożu, natomiast król i królowa pchają wózki z supermarketu pełne zakupów.

Baśniowa kraina, po której podróżuje Gerda (grana początkowo przez małą dziewczynkę, później Dominikę Kluźniak), jest migotliwa, złożona z wyobrażeń, ale podszyta realnymi problemami, z jakimi musi się zmierzyć dorastające dziecko. Dziewczynka uczy się wytrwałości i dyscypliny, spotyka się z okrucieństwem i obojętnością jednych ludzi oraz z serdecznością innych. Gerda daje dowód swojej miłości i bohaterstwa i chociaż towarzyszy jej wielu pomocników, kres podróży zawdzięcza właśnie sobie. W ostatniej scenie już dojrzali bohaterowie siadają ponownie na ławeczce przed własnym blokiem. Ostatnie słowa wypowiedziane przez Kaja są refleksją nad upływającym dzieciństwem, wybrzmiewają w ciszy: Gdzie ja wtedy byłem i gdzie Ty byłaś? ─ pyta już dorosły mężczyzna.

Anna Galewska, Teatralia Warszawa

Internetowy Magazyn „Teatralia”, numer 130/2015

Teatr Narodowy w Warszawie

Królowa Śniegu

reżyseria: Piotr Cieplak
scenografia, kostiumy i reżyseria światła: Andrzej Witkowski
muzyka: Jan Duszyński
oprawa dźwiękowa (muzyka ambient): Paweł Czepułkowski
choreografia: Leszek Bzdyl
animacja: Daria Kopiec; współpraca przy animacji: Jacek Mazur
projekt inżynierski: Mirosław Łysik

obsada: Ewa Konstancja Bułhak, Beata Fudalej, Anna Gryszkówna, Kinga Ilgner, Dominika Kluźniak, Joanna Kwiatkowska–Zduń, Anna Markowicz, Paulina Szostak, Anna Ułas, Wiesława Niemyska, Bartłomiej Bobrowski, Karol Dziuba, Robert Jarociński, Waldemar Kownacki, Jerzy Łapiński, Piotr Piksa, Karol Pocheć, Tomasz Sapryk, Przemysław Stippa, Zbigniew Zamachowski

premiera: 17 stycznia 2015

fot. Krzysztof Bieliński