Pytania bez odpowiedzi

Współczesna komplementarność dyskursów naukowych sprawia, że człowiek z łatwością może rozłupać sztywny gorset własnej cielesności niczym skorupę orzecha i sprowokować nowy sposób patrzenia na ingerencję w ludzką naturę. Skąd bierze się w nas pragnienie ciągłego przeistaczania się i bycia projektantem swoistej przestrzeni cielesności? Czy hybrydalne połączenia człowieka i maszyny dążą do całkowitego zatarcia granicy między tym, co naturalne, a tym, co sztuczne?Pomysłodawca i kurator tegorocznego idiomu Festiwalu Malta Romeo Castellucci twierdzi, że „kochamy, uwielbiamy maszyny i oddajemy im nasze życie, ponieważ od zawsze czegoś nam brakuje”.¹ Idiom Oh Man, Oh Machine / Człowiek-maszyna został potraktowany szeroko i nie odpowiada konkretnie na wyżej postawione przeze mnie pytania. Zdaje się, że celem programu Castellucciego było wszechstronne pokazanie nie tyle maszyny, co mechanizmu, jako sposobu działania ciała ludzkiego, umysłu czy też zachowań społecznych.

Spektakl Castellucciego The Four Seasons Restaurant zainaugurował trwający cztery tygodnie poznański festiwal. Estetyka spektaklu dialogowała z poprzednimi dziełami reżysera; chociażby sala gimnastyczna nawiązująca do wprowadzania rekwizytów sportowych. Czarna dziura GRS 1915-105 to początek spektaklu. Widzowie zanurzają się w całkowitej ciemności by usłyszeć dźwięk zarejestrowany przez NASA dobiegający z przestrzeni, której nic nie może opuścić. Kolejnym etapem jest recytowany tekst na podstawie Śmierci Empedoklesa Fredricha Hölderlina. Powolny, charakterystyczny rytm opowiadanej historii mocno kontrastował z wcześniejszymi nagłymi i głośnymi sygnałami zmiany przestrzeni.. Podział kwestii między aktorkami nie był jednoznaczny, odgrywane postaci nie były przypisane do nich na stałe. Ten stale przeistaczający się proces polegający na zerwaniu jednej maski na rzecz kolejnej możliwości zmiany tożsamości obrazowo charakteryzuje postać antycznego myśliciela, jakim był Empedokles. Pragnienie zmiany w ogóle, nierzadko równa się z podkreśleniem bycia niezależnym twórcą własnego życia, które poddawane jest prawom zewnętrznych norm. Czasoprzestrzeń była dość znamienna dla spektaklu. Castellucci wychodzi z założenia, że teatr wprowadza widzów i aktorów w inny czas, a możliwość wspólnego doświadczenia jest potrzebna w świecie, który charakteryzuje nadmiar informacji.

Feed, czyli tak zwana „kompozycja na mgłę” Kurta Hentschlägera w przeciwieństwie do spektaklu włoskiego reżysera, charakteryzowała się stagnacyjną przestrzenią. Tym razem widzowie zanurzeni zostali w mlecznobiałym świetle, otrzymując pięćdziesiąt minut kontemplacji, tak zwaną „chwilę dla siebie”. Niestety jest to przykład na prezentowanie sztuki, której forma przewyższa treść. Sugestie interpretacji zawarte w programie nijak mają się do tego, co zaprezentował Hentschläger. Nie da się pominąć faktu absolutnego niedziania się – uczestnik świetlnej (nieświetnej) projekcji pozostawiony zostaje z pytaniem: czego mi brakuje, że nie potrafię „zatracić siebie psychosomatycznie”²…?

Nikt nie zaprzeczy, że era technokracji kojarzona z gatunkami futurystycznymi niepostrzeżenie wkradła się w nasze bycie w świecie, tworząc tym samym kolejny etap cywilizacyjny. Ciągle zmieniająca się przestrzeń aglomeracyjna, nowa hiperarchitektura, a także zalewający nas konsumpcjonizm wyznaczają prawa i zakazy, cyrkulując tym samy mechanizmem kultury. Teatr może z tym walczyć ukazując zupełnie inny obraz świata. Mieszając rubaszne poczucie humoru z melancholijnym tańcem Needcompany tworzy po swojemu. Na Festiwalu Malta zaprezentowano dwa spektakle tej grupy: Mush-room (w choreografiiGrace Ellen Barkey) oraz Marketplace 76 (w reżyseriiJana Lauwersa). Rewolucja grzybów, na co wskazuje pierwszy tytuł spektaklu, jest opozycją wobec ekonomicznej struktury świata. Ziemia to przecież także przyroda, której częścią są ludzie. Taniec przebranych za grzyby aktorów metaforycznie ukazuje podobieństwo między nami a grzybami. Jest nim ciągłe rozmnażanie się i dostosowanie do wszystkich warunków. Stąd też na scenie obecnych było wiele scen kopulacji między aktorami-grzybami. A przesłanie spektaklu jest bardzo proste: byłoby mniej wojen, gdyby ludzie często się kochali! Natomiast Marketplace 76 ukazuje obraz świata po katastrofie w małej wsi. Odbudowie bohaterów towarzyszą skrajne emocje powodowane tęsknotą za zmarłymi bliskimi. Ta swego rodzaju „amputacja” prowadzi do zachwiania tożsamości, przez co mieszkańcy wsi wzajemnie próbują wypełniać luki w pamięci. Lauwers niesamowicie ukazał moment niestabilności, czas przejścia w poszukiwaniu magicznego środka. Okres czterech pór roku odbudowy relacji, przyniósł narodzenie wielkiego dmuchanego bobasa – nowy etap, nowy początek, nowe życie. Opuszczając aktorów jesteśmy w dobrych nastrojach, śmiejemy się razem z nimi. Przewrotność spektakli Needcompany polega na pozornym zbanalizowaniu tematu, w istocie dzieła tej grupy są bardzo „ludzkie” i poruszają trudne tematy.

1 Fragment tekstu kuratorskiego dostępny na stronie Festiwalu: http://malta-festival.pl/pl/festival/idiom/romeo-castellucci-tekst-kuratorski
2 Z materiałów dostępnych na stronie Festiwalu: http://malta-festival.pl/pl/program/kurt-hentschlager-fee

Natalia Grygiel, Teatralia Poznań

Internetowy Magazyn „Teatralia”, Dodatek do numeru 66/2013

Malta Festival Poznań 2013, Idiom: Człowiek – maszyna (Oh Man, Oh Machine)
Socìetas Raffaello Sanzio (Włochy)
The Four Seasons Restaurant
reżyseria, scenografia, kostiumy: Romeo Castellucci
muzyka: Scott Gibbons
występują: Chiara Causa, Silvia Costa, Laura Dondoli, Irene Petris
produkcja: Cosetta Nicolini
premiera: 17 lipca 2012

Kurt Hentschläger (Austria / USA)
Feed
max & unreal scripting: Michael Ferraro
realizacja w 3D: Francisco Narango
premiera: 2005

Needcompany (Belgia)
Mush-room
choreografia: Grace Ellen Barkey
muzyka: The Residents
realizacja, występują: Sung-Im Her, Yumiko Funaya, Benoît Gob, Maarten Seghers, Julien Faure, Mohamed Toukabri, Catherine Travelletti
premiera: 22 marca 2013

Marketplace 76
tekst, reżyseria, scenografia: Jan Lauwers
występują: Hans Petter Dahl, Catherine Travelletti, Benoît Gob, Anneke Bonnema, Julien Faure, Sung-Im Her, Yumiko Funaya, Grace Ellen Barkey, Romy Louise Lauwers, Emmanuel Schwartz, Maarten Seghers, Jan Lauwers, Elke Janssens
muzyka: Rombout Willems, Maarten Seghers, Hans Petter Dahl
kostiumy: Lot Lemm
dramaturgia, napisys: Elke Janssens
produkcja: Needcompany
premiera: 7 września 2012